DERİNSU (ZAĞNAT) KÖYÜ

Pazar ilçesinin güneydoğu sınırında küçük bir dağ köyü olan Derinsu, kuzey cihetinde Suçatı (Apso) köyü, doğu cihetinde Başköy (Petre) köyü, güney cihetinde Hemşin’in Levent (Çoço) köyü ve batı cihetinde Çayeli’nin Zafer (Veyiçur) köyü bulunmaktadır. Köyün eski adı halk ağzında “Zanat” şeklinde telaffuz edilse de bu isim arşiv kayıtlarında tam olarak “Zağnat” şeklinde geçmiştir.

Bölgemiz ile ilgili vergi ve arazi kayıtlarının tutulduğu 1486, 1515, 1530 ve 1554 tarihli Tapu Tahrir Defterleri’nde Zağnat köyü ile ilgili kayıtlara tesadüf edilmemektedir. Bu durum o tarihlerde Zağnat köyünde yerleşim olmadığı anlamına gelmemekte; aksine başka bir köy başlığı altında kayıt edildiklerini göstermektedir.1

Zağnat köyüne ait arşiv kayıtlarına ilk olarak 1564 tarihli Tapu Tahrir Defteri’nde rastlanmaktadır. 2  Ancak Zağnat ismi söz konusu kayıtta bugünkü gibi müstakil bir köy olarak değil, Aranaş 3  köyünün bir mahallesi şeklinde deftere yazılmıştır. Bu durum günümüzde Aranaş köyü ile uzaklık sebebiyle tuhaf gelebilir ancak o dönemde Aranaş ismi; Pazar merkezinden itibaren Şilerit, Nohadiğa, Çitat, Hançkun, Hunar, Nohlapso, Sulet ve Zağnat gibi o vadinin tüm yerleşim bölgelerini kapsayan geniş bir bölgeyi ifade eder. 4  Aynı şekilde Zağnat köyünün bitişiğinde bulunan Apso köyü ise Talvat 5  köyünün bir mahallesi olarak kayıt edilmiştir. 6  Zağnat’ın diğer bir komşu köyü olan Başköy köyü ise en başından beri müstakil büyük bir köy olarak kayıtlara geçmiştir. 7

1564 tarihli vergi defterinde Zağnat köyünde şaşırtıcı bir şekilde 43 vergi mükellefinin kayıt edilmiş olduğu görülmektedir. Günümüzde dahi küçük bir dağ köyü olan Zağnat’ta o tarihte bu derece yoğun bir nüfusun bulunması oldukça ilginç gözükmektedir, ancak bu nüfusun bir kısmının aynı ailelerin Aranaş’ın farklı bölgelerinde yerleşik olan kollarına ait olabilme ihtimali de göz ardı edilmemelidir. Kaldı ki 43 kişiden 18’i “Meliket” adlı bir aileye; 25’i ise “Posula” adlı bir aileye mensuptur. Köyde sadece 4 kişi gayrimüslim, gerisi Müslümandır. Bu tarihte Zağnatlıların devlete ödemekle mükellef oldukları vergi kalemleri ise bennâk (evlenme vergisi), ispenç (Hristiyan çift vergisi), baştina (devlet tarlasını işletme), erzen (darı), şire (süt), ketân (keten), muhtelif meyva, cevz (ceviz), resm-i tapu (yer tapusu), bostan (bostan mahsülleri) ve küvare (kovan) vergileridir.

1583 tarihli vergi defterinde ise yine Aranaş’a bağlı bir mahalle olarak kayda geçen Zağnat’ta nüfus, 368 kişiye düşmüştür.  Aile olarak yine Meliket ve Posula ailelerinin isimleri geçmektedir. Bu belgeden yaklaşık yüz yıl sonrasına ait Avarız vergi kayıtlarında Zağnat köyünün Başköy’ün Nikola mahallesi ile birlikte kaydedildiğini görüyoruz. 9 Nikola mahallesi Başköy’ün Hemşin Deresinin doğu yamacına kalan mahallesi olması hasebiyle birbiri ile doğrudan komşu olmayan bu iki yerleşim yerinin müşterek kaydedilmesi oldukça ilginç bir durumdur. Zağnat ve Nikola’da kayıt edilen toplam vergi mükellefi sayısı 47’dir. Bu nüfusun yaklaşık yarısının Nikola’ya ait olduğu farz edilirse geçen süre zarfında Zağnat’ın nüfusunun oldukça azaldığı görülmektedir.

Zağnat köyünün müstakil bir köy olarak kayıt edildiği ilk kaynak 1835 tarihli nüfus kayıtlarıdır. Söz konusu nüfus defterinde nahiye olan Başköy’ün en küçük mahallesi olarak kayda geçen Zağnat’ta yaşlılar ve çocuklar dahil 23 erkek nüfus bulunmaktadır.10

Bu kayda göre Zağnat’ta Bakoğlu, Hacıfazlıoğlu, Pistoğlu ve Gencaloğlu adlı dört ailenin yaşadığı anlaşılmaktadır. Bunlardan Bakoğlu Ailesi 5 hane, Hacıfazlıoğlu Ailesi 2 hane, Pistoğlu ve Gencaloğlu Ailesi ise 1’er hane gözükmektedir. 1835 yılında köyün imamı ve muhtarı 1785 doğumlu Hacıfazlıoğlu Molla Mustafa’dır.

1884 tarihinde inşa edilmiş olan Derinsu Köyü Camii’nin avlusunda altı adet mezar taşı bulunmaktadır. Köylüler bu taşların tamamının Hacıfazlıoğlu Ailesi’ne ait olduğunu ifade etmektedir. Zaten taşlardan 1750 yılına ait olanı doğrudan “Hacı Fazlı” adlı kişiye aittir. Bu şahıs adını ailesine unvan olarak bırakan kişi olmalıdır. Diğer taşlardan en eski olanı 1746 tarihli olup Ayşe Kadın’a ait bir bayan mezar taşıdır. Beş adet erkek taşında bulunan sarık kısımları “yeniçeri” sarığı olup, buradan mezar sahiplerinin Yeniçeri Ocağı’nda görevli askerler olduğu anlaşılmaktadır. Zaten 1768 tarihli taştaki Ahmet adlı kişinin “beşe” unvanlı olduğu; 1748 tarihli taştaki Hacı Ahmet adlı kişinin ise Yeniçeri Ocağı’nın 77. Bölüğüne mensup olduğu doğrudan yazılmıştır. Bu da mezarlarda başlık olarak kullanılan yeniçeri sarıkları ile örtüşmektedir.

1877 tarihli Trabzon Vilayet Salnamesi’nde tutulan yıllığa göre Zağnat’ta 8 hane ve 35 nüfus bulunmakta; ayrıca köyde 28 koyun, 36 keçi, 20 inek ve 5 öküz bulunmaktadır.11  1905 yılında yapılan nüfus sayımında ise köyde 46 hane ve 372 nüfus kaydedilmiştir. 12  1916 yılında gelişen milliyetçilik akımının etkisiyle köy adlarının Türkçeleştirilmesi hususunda bir çalışma yapılmış, ancak I. Dünya Savaşı’nın patlak vermesi üzerine köylere, düşünülen yeni adlar konulamamıştır. Bu taslak çalışmada Zağnat köyüne “Gürgenlik” ismi münasip görülmüştü. 13  Daha sonra Cumhuriyet’in ilanıyla birlikte köye Derinsu adı uygun görülmüştür.