Yazı Dizisi 1. Bölüm
Tanım gereği, doğancılık, yakalanmış ya da insan elinde üretilmiş ve sonrasında eğitilmiş kuşlarla çeşitli avların avlanmasıdır. Doğancının yeteneğini göstereceği nokta, bir av kuşunun eğitilmesi ve o kuş türünün doğal avlarını ortaklaşa avlayabilmesidir. Sporun doğası evrensel olarak aynı olmakla birlikte, ülkelerin yasalarına göre ve hangi kuş türünün ne tür av yaptığına göre değişiklik gösterir.
Doğancılık (Falconary), çok eski dönemlerden beri uygulanmakta olan eski bir spordur. Hititlerin MÖ 13. yüzyıla tarihlendirdiği şahinleri tasvir eden tarih öncesi bölgelerden gelen mağara resimleri, doğancılığın o yüzyıldaki ispatıdır. Avrupa ve İngiltere’den tüccarlar, maceraperestler ve Haçlılar, Ortadoğu’da doğancılığa aşina oldular ve geri dönüşlerinde yanlarında Doğan’ları getirdiler. Doğancılık, 17. yüzyılda, av tüfeğinin ortaya çıkmasından sonra yok olmaya yüz tutmuş ve yalnızca Avrupa’da coşkulu insanların gayretiyle tamamiyle yok olmamıştır.
Sporda ilginin yeniden canlanması 1970’lerde başladı. Konuyla ilgili yeni dergi makaleleri ve televizyon programlarına ek olarak, doğancılık yeni taraftarları cezbetmeye başladı. Falconry, nadir bir spor olduğu düşünülse de, dünya çapında uygulanmaktadır. Sporun kaleleri İngiltere, Amerika Birleşik Devletleri, Orta Asya ve bazı Basra Körfezi ülkelerinde, özellikle Suudi Arabistan ve Birleşik Arap Emirlikleri’nde bulunmaktadır. Hindistan ve Pakistan’ın Punjab’ı ve Pakistan’ın Kuzey Batı Sınırı eyaletinde de uygulanmaktadır.
Doğancılıkta uzun kanatlılar (longwings)olarak adlandırılan peregrine (falco peregrinus), saker (falco cherrug), merlin , lanner ve gyrfalcon (falco rusticolus)gibi şahinlerdir. Genelde uçuş halinde ve havada olan diğer kuşları avlarlar. Av takibi onları uzak mesafelere götürebildiğinden, çöl ve yarı çöl gibi düz ve nispeten ağaçsız açık araziler tercih edilir ve bu şekilde doğancı, doğanını görüş alanında tutabilir.
Doğancılık, uygulandığı her ülkede o ülkenin yasasına göre yapılır. Kimi ülkelerde doğadan avlınan kuşlar kullanılırken, kimi ülkede sadece üretim doğanları kullanılır ve kişi çeşitli sınavlardan geçerek bu sporu yapmasını sağlayan belgesini elde eder. Üretim ve doğadan alma tekniklerinin avantaj ve dezavantajları vardır. Mesela, insan elinde yetişmiş doğana, uçmayı,
avlanmayı öldürmeyi içgüdüsel olarak kendi içinde olsa da, siz bol bol pratik yaptırarak mükemmelleştirmelisiniz.
Eğitimli bir doğan ile birkaç farklı avlanma tarzı vardır, bunların çoğu yüzyıllardır uygulanmaktadır. Doğanlar, av görüldüğünde başlığın (hood) çıkarılıp doğanın elden salınmasıyla av yapar. Bir diğer teknik ise doğanı serbest bırakıp belirli bir yüksekliğe çıktıktan sonra avı bulana kadar doğanı bekletip (wait on), av bulunduğunda doğanın dikkatini çekip ava hızla saldırmasını (stoop) sağlamaktır. Bu teknikte doğanın hızı 300+ kmhleri bulabilir. Bu da Doğan’ı, dünyanın en hızlı hayvanı yapar.
Doğan’ın eğitiminin anahtarı; doğru ağırlığı bulabilmektir. Kendi doğal ortamında yaşarsa avlanabileceği, her bir doğan için farklı olan ağırlığı bılabilmektir. Böylece Doğan itaatkar ve av arar pozisyonda olur.
Ülkemizde, doğancılık özellikle internetin yaygınlaşmasıyla yeni yeni keşfedilmektedir. Birkaç grup tarafından, yurt dışından ithal edilen CITES belgeli kuşlarla yapılan doğancılık, ateşli silahların icadından önceki “Osmanlı İmparatorluğu” zamanındaki günleri mumla aramaktadır.
